Odwrotne obciążenie – konsekwencje dla sprzedawcy i nabywcy

Mechanizm odwróconego obciążenia funkcjonuje w Polsce od lat. Poprzez wprowadzenie tej konstrukcji ustawodawca chciał zwalczać przestępstwa podatkowe, jakim są karuzele podatkowe. Stosunkowo prosty mechanizm ograniczający odliczenie podatku naliczonego pozwala wyeliminować negatywne zjawiska związane z wyłudzeniami podatku VAT od Skarbu Państwa.

Konstrukcja mechanizmu odwróconego obciążenia jest ściśle związana ze zwalczaniem, tzw. przestępstw karuzelowych, polegających na wyłudzaniu zwrotów podatku z faktur kosztowych, przy jednoczesnym braku zapłaty podatku należnego przez sprzedawcę do Skarbu Państwa. Problem znikających podmiotów wraz z niezapłaconymi zobowiązaniami wobec Urzędu Skarbowego skłonił Ustawodawcę do modyfikacji konstrukcji podatku od towarów i usług tak, aby przeciwdziałać szkodliwym praktykom gospodarczym. Istotą mechanizmu jest rozliczenie podatku należnego przez nabywcę. Jest to zatem wyjątek od zasady ogólnej, wg której sprzedawca, a więc podmiot dostarczający towar lub świadczący usługę, zobowiązany jest do rozliczenia podatku należnego. Katalog towarów i usług, do których ma zastosowanie mechanizm, zawiera się odpowiednio w załącznikach nr 11 i 14 Ustawy [1].

Warunki zaistnienia transakcji z odwrotnym obciążeniem

Ustawa [1] wymienia trzy warunki, których łączne spełnienie uruchamia ten mechanizm podatkowy, przy zastrzeżeniu, że nabywca kupi towary znajdujące się w załączniku nr 11 Ustawy [1]:

– podatnik (osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej oraz osoba fizyczna, wykonująca samodzielnie działalność gospodarczą) który dokonuje dostawy i którego sprzedaż nie jest zwolniona od podatku (podmioty, u których wartość sprzedaży przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 200.000 zł, bez wliczania kwoty podatku oraz podmioty rozpoczynające w trakcie roku podatkowego wykonywanie czynności, m.ni. eksportu usług, importu towarów na terytorium kraju, wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów, jeśli wartość przewidywanej sprzedaży w proporcji do okresu prowadzonej działalności przekroczy 200 000 zł),

– nabywcą musi być podatnik zarejestrowany jako podatnik VAT czynny – obecnie Ministerstwo Finansów umożliwia sprawdzenie statusu podmiotu w VAT na dany dzień poprzez stronę internetową [2],

– dostawa nie jest objęta zwolnieniem:

• art. 43 ust 1 pkt 2 – zwolnienie dostawy towarów wykorzystywanych wyłącznie na cele działalności zwolnionej od podatku, jeśli z tytułu nabycia importu lub wytworzenia tych towarów nie przysługiwało dokonującemu ich dostawy prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego,
• art. 122 – zwolnienie dostawy, wewnątrzwspólnotowego nabycia
  i importu złota inwestycyjnego.
• Załącznik nr 11 oraz załącznik nr 14 (dla usług podwykonawców budowlanych) są katalogami zamkniętymi dla czynności obciążonych mechanizmem odwróconego obciążenia.

Z reverse charge związane jest również pojęcie jednolitej gospodarczo transakcji, która obejmuje dostawę towarów z branży wyrobów elektronicznych (poz. 28-28c załącznika nr 11 Ustawy [1]), przekraczającą 20 000 zł bez kwoty podatku. Ustawodawca zaznacza przy tym, że w ramach jednej transakcji może występować więcej dostaw, mogą być także dokonane na podstawie oddzielnych zamówień lub dokumentowane odrębnymi fakturami. Istotne jest zatem rozpoznanie tych transakcji, które mają charakter jednolity i zastosowanie mechanizmu reverse charge.

Wykaz towarów i usług zawiera także symbole PKWiU, dzięki którym podatnik jest w stanie prawidłowo rozpoznać moment zastosowania mechanizmu. Ponadto, każda taka faktura powinna zawierać wyrazy „odwrotne obciążenie”.

Istnieje szereg obowiązków związanych z właściwym wykazaniem tych operacji, zarówno przez sprzedawcę, jak i nabywcę.

 

Dowiedz się więcej o optymalizacjach podatkowych-> 

Odwrotne obciążenie u sprzedawcy

Sprzedawca ma obowiązek każdorazowo sprawdzić podmiot, któremu wystawia fakturę. Jeśli spełnia określone warunki, a przedmiot transakcji zawarty jest w załączniku nr 11 Ustawy [1], wówczas ma zastosowanie mechanizm odwróconego obciążenia. Sprzedawca wystawia fakturę na kwotę netto, bez stawki i wartości podatku. Często programy do fakturowania wymagają podania stawki VAT, można więc zastosować stawkę „NP”. Na fakturze należy umieścić wyrazy „odwrotne obciążenie”. W deklaracji VAT-7 wykazuje się wartość netto w pozycji nr 31 „dostawa towarów oraz świadczenie usług, dla których podatnikiem jest nabywca zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 7 lub 8 Ustawy [1]”. Podatnik wypełnia również deklarację VAT-27, wpisując wartość netto w części C i D „Informacja o dostawach towarów/usługach”. Ponadto ta sama deklaracja zawiera również nazwę, nazwisko i imię nabywcy oraz jego numer identyfikacyjny. Dzięki temu, Urząd Skarbowy może odnaleźć podmiot, który zgodnie z przepisami podatkowymi, powinien wykazać VAT należny i VAT naliczony.

W przypadku stosowania metody kasowej wykazywania transakcji przez sprzedawcę, zasady ustalenia prawidłowego momentu rozliczenia podatku VAT pozostają, co do zasady, bez zmian, a więc sprzedawca powinien rozpoznać obowiązek podatkowy z tytułu sprzedaży za okres, w którym otrzyma całość zapłaty lub część zapłaty – za okresy, w których je otrzymał. Faktura powinna być opatrzona wyrazami „odwrotne obciążenie”, wskazujące na obowiązek rozliczenia podatku należnego przez nabywcę oraz wyrazami „metoda kasowa”, które podkreślają powstanie obowiązku podatkowego w momencie uregulowania należności przez kontrahenta.

Przy wystawieniu faktury zaliczkowej sprzedawca również musi rozpoznać, czy ma miejsce zastosowanie mechanizm reverse chargé. Obowiązek podatkowy u sprzedawcy powstanie z chwilą dostawy towarów i wykonania usługi lub w dacie płatności, jeśli wystąpiła wcześniej. Faktura zaliczkowa również powinna zawierać informacje o odwrotnym obciążeniu.

Odwrotne obciążenie u nabywcy

Nabywca, który otrzymał prawidłowo wystawioną fakturę, tzn. opatrzoną stawką „NP” oraz adnotacją „odwrotne obciążenie”, powinien sprawdzić, czy dany towar/usługa znajduje się w załączniku 11 Ustawy [1]. Następnie na fakturze lub wykorzystując do tego fakturę wewnętrzną musi wykazać kwotę podatku należnego oraz naliczonego. W deklaracji VAT-7 nabywca uzupełnia kwotę netto oraz VAT należny poz. 34 i poz. 35 „Dostawa towarów ora świadczenie usług, dla których podatnikiem jest nabywca zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 7 lub 8 Ustawy [1]”, a także kwotę netto oraz VAT naliczony w poz. 45 i 46. „Nabycie towarów i usług pozostałych”.

Świadczenie usług budowlanych a mechanizm odwróconego obciążenia

Od roku 2017 podwykonawcy usług budowlanych podlegają pod Załącznik 14 Ustawy [1]. W przypadku usług musi być spełniony jeszcze dodatkowy warunek – określona relacja pomiędzy wykonawcą głównym a podwykonawcą. Podwykonawca będzie musiał stosować mechanizm odwróconego obciążenia, gdy będzie dalszym wykonawcą prac, a więc inwestor zleci wykonanie danej usługi na rzecz głównego wykonawcy, a także będą to każde kolejne zlecenia, podzlecenia na rzecz innych podwykonawców.

Usługi wymienione przez Ustawę [1] to m.in.:

• roboty budowlane związane z wznoszeniem: budynków mieszkalnych, budynków niemieszkalnych,
• roboty ogólnobudowlane związane z budową: autostrad, dróg, ulic i innych dróg dla pojazdów i pieszych oraz budową pasów startowych, dróg szynowych i kolei podziemnej, mostów i tuneli, rurociągów przesyłowych, sieci rozdzielczych, włączając prace pomocnicze, systemów irygacyjnych, itd.
• roboty ziemne roboty związane z kopaniem rowów i wykopów oraz przemieszczaniem ziemi.

Usługi wymienione w zał. 14 Ustawy [1] nie są objęte żadnymi limitami kwotowymi, a więc nie stosuje się pojęcia transakcji jednolitej gospodarczo.

 

Ważnym elementem rozliczenia podatku jest ujęcie w odpowiednim miesiącu podatku naliczonego jak i należnego. Najlepiej, gdy transakcja zamyka się w obrębie jednego okresu podatkowego. Natomiast, jeśli podmiot otrzyma fakturę po 3 miesiącach od powstania obowiązku podatkowego związaną z daną transakcją z odwrotnym obciążeniem, wówczas w deklaracji za okres, w którym powstał obowiązek podatkowy wykazuje zwiększenie podatku należnego. Podatek naliczony od tej transakcji wykazuje się w bieżącej deklaracji podatkowej.

 

Gdy podatnik nie jest pewny, czy dostarczane przez niego towary lub świadczone usługi podlegają pod któryś z dwóch załączników Ustawy [1] wówczas może wystosować pismo do Ośrodka Klasyfikacji i Nomenklatur Urzędu Statystycznego w Łodzi o wydanie opinii w tej sprawie.

Zagadnienie odwrotnego obciążenia jest o tyle trudne, że odwraca schemat wykazywania i płatności podatku należnego VAT. Nabywca jest odpowiedzialny zarówno za jego naliczenie, jak i odliczenie. Nie zawsze z faktury wynika konieczność zastosowania mechanizmu odwróconego obciążenia, dlatego należy zwrócić na rodzaj nabywanych towarów i usług, aby zawsze rozpoznać, który mechanizm w VAT trzeba zastosować.

 

Źródła:

1. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług [Dz. U. z 2017 r. poz. 1221, 2491, z 2018 r. poz. 62, 86.].
2. https://ppuslugi.mf.gov.pl/_/
3. Zmiany w zakresie mechanizmu odwróconego obciążenia VAT http://www.finanse.mf.gov.pl/documents/766655/3160814/Broszura-zmiany+w+zakresie+odwroconego+VAT.pdf
4. Objaśnienia podatkowe z 17 marca 2017 r. Stosowanie mechanizmu odwróconego obciążenia w transakcjach dotyczących świadczenia usług budowlanych http://www.finanse.mf.gov.pl/documents/766655/1402295/Obja%C5%9Bnienia+podatkowe+z+17+marca+2017+r..pdf