Jak działają karuzele podatkowe? Jakie są sankcje za udział w karuzeli VAT? Jak nie stać się nieświadomym oszustem podatkowym? Co powinno wzbudzić podejrzenia?
Źródłem dochodów budżetu państwa są przede wszystkim podatki – sięgają około 90% wpływów ogółem. Największy udział ma podatek od towarów i usług, czyli VAT. Według danych Ministerstwa Finansów podatek od towarów i usług w 2019 roku wyniósł 180,9 mld zł. W ostatnich latach można zaobserwować wyraźny rosnący trend wpływów do budżetu państwa z tytułu tego podatku – nic w tym dziwnego, zmiany w przepisach prawnych nie zwalniają tempa, a rozwiązań uszczelniających system podatkowy jest coraz więcej. Stan finansów publicznych zależy bowiem od efektywności ściągania podatku należnego przez organy państwa, a także zapobiegania przestępstwom i oszustwom na tle podatkowym.
Oszustwo podatkowe polega na unikaniu opodatkowania, bądź zmniejszenia jego wysokości w sposób niezgodny z przepisami prawa. Jest to działanie umyślne, a nie nieumyślny błąd. Zafałszowanie wymiaru zobowiązania podatkowego i wprowadzanie organów podatkowych w błąd jest działaniem przestępczym. Przestępstwem jest:
- uchylenie się od opodatkowania,
- brak zapłaty podatku w terminie,
- podanie nieprawdy, lub zatajenie prawdy w składanej deklaracji,
- wyłudzenie zwrotu podatku.
Oszustwa podatkowe na dużą skalę to zazwyczaj tzw. karuzele podatkowe zwane też karuzelami VAT.
Karuzela podatkowa, czyli co?
Oszustwa karuzelowe powodują największe uszczuplenia wpływów do budżetu państwa. Podmioty będące uczestnikami karuzeli nie płacą podatku VAT należnego lub wyłudzają zwrot podatku naliczonego. Karuzela podatkowa jest oszustwem z wykorzystaniem znikającego podatnika (tzw. słupa), który po dokonaniu licznych transakcji i osiągnięciu zamierzonego celu (czyli wyłudzeniu pieniędzy ze Skarbu Państwa) znika z rynku.
Budowanie pozorów
Karuzelę tworzy sieć kilku, kilkunastu lub kilkudziesięciu podmiotów, które działają pozorując prowadzenie legalnych transakcji handlowych. Część z nich mogą stanowić uczciwi przedsiębiorcy, zamieszani w oszustwo nieświadomie, bądź skuszeni wizją atrakcyjnego i szybkiego zysku. Przedmiotem transakcji są najczęściej towary o znacznej wartości i niewielkich gabarytach. Poszczególne podmioty dokonują do kilkuset jednostkowych transakcji zakupu towarów i natychmiastowej odsprzedaży kolejnemu kontrahentowi. Płatności z tytułu transakcji handlowych nie mają zazwyczaj pokrycia w rzeczywistym towarze.
Mechanizm karuzelowy
Dostawa towarów między krajami UE jest oprocentowana stawką 0% – zgodnie z unijną zasadą swobodnego przepływu towarów (art. 26 oraz artykuły 28-37 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej). Zniesienie ceł i ograniczeń między państwami członkowskimi w ramach rynku wewnętrznego okazało się bardzo korzystnym interesem dla przestępców. Działania oszustów powodują uszczuplenie przychodów budżetowych w związku z:
- unikaniem płacenia VAT od nabyć wewnątrzwspólnotowych towarów (WNT) i ich sprzedaży przez zaangażowanych “znikających podatników”,
- wyłudzeniem zwrotu VAT w związku z pozornymi dostawami wewnątrzwspólnotowymi (WDT).
W uproszczeniu, karuzela VAT polega na tym, że polski podmiot A (znikający podatnik) kupuje towar od podmiotu B (spółka wiodąca), zarejestrowanego w innym kraju UE w ramach wewnątrzwspólnotowego nabycia. W następnym etapie ten sam towar odsprzedaje innej polskiej firmie (C) z podatkiem, ale nie odprowadza podatku należnego do Urzędu Skarbowego, po czym znika. Później podmiot C (broker) dokonuje sprzedaży towaru w ramach wewnątrzwspólnotowej dostawy (WDT) do kraju członkowskiego UE (podmiot B), jednocześnie występuje o zwrot podatku naliczonego do Urzędu Skarbowego, bądź pomniejsza swoje zobowiązanie podatkowe. W całym procesie może pojawić się więcej podmiotów (tzw. buforów), które pośredniczą w transakcjach, a ich zadaniem jest utrudnienie dochodzenia w sprawie podatku VAT.
Każdy podmiot w karuzeli VAT ma szczególną rolę. Spółka wiodąca dokonuje wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów, jest organizatorem oszustwa. Znikający podatnik generuje VAT, dokonuje sprzedaży na rynku krajowym. Zazwyczaj nie posiada żadnego majątku, jest założony w celu wystawiania faktur, po czym jest likwidowany. Bufor utrudnia wykrycie przestępstwa, zakłóca kontrole i zaciera powiązania pomiędzy podmiotami karuzeli (świadomie lub nie). Buforem może być zatem całkowicie rzetelna firma, znana na rynku, ciesząca się reputacją i historią. Broker z kolei realizuje zyski poprzez wyłudzenie podatku VAT lub pomniejszenie zobowiązań podatkowych.
Chcesz mieć pewność co do własnych rozliczeń podatkowych? Skontaktuj się bezpośrednio z doradcami podatkowymi Grant Thornton >>
PRZYKŁADY OSZUSTW W KARUZELACH VAT
Dokumentacja nie zawsze jest wystarczającym dowodem na uczciwość przedsiębiorcy
W 2019 roku Naczelnik Urzędu Skarbowego, w wyniku przeprowadzanej kontroli podatkowej, wykrył przestępstwo podatkowe u jednego z mazowieckich podmiotów gospodarczych. Przedmiotem transakcji była kawa i napoje energetyczne. Naczelnik wykazał, że badane przedsiębiorstwo nabywało towary od znikających podmiotów. Jak się okazało – dostawcy faktycznie brali udział w karuzeli VAT i sztucznie wydłużali łańcuch dostaw. Przedsiębiorca dokonał sprzedaży zakupionych towarów za granicę w ramach WDT. Organy skarbowe podważyły rzetelność dostarczonych dokumentów (listy przewozowe, potwierdzenia przelewów, faktury), które potwierdzały realność dokonanych transakcji handlowych. W ich opinii przedsiębiorca gromadził dokumenty w celu „zatuszowania” oszustwa. W konsekwencji organ podatkowy zanegował prawo przedsiębiorcy do odliczenia VAT z tytułu nabycia towaru. Stwierdzono bowiem, że towar nie został rzeczywiście nabyty, co więcej – nie mógł zostać także odsprzedany. Organ podatkowy odmówił odliczenia podatku VAT także z tytułu usług towarzyszących transakcji handlowej – a więc kosztów transportu, opłat parkingowych itp. Przedsiębiorca wygrał sprawę z urzędem skarbowym, ponieważ organ rozstrzygający powielił ustalenia innego organu, nie analizując dowodów.
(wyrok WSA w Warszawie z 8 czerwca 2021 r., sygn. akt III SA/Wa 2138/20)
Niewłaściwe przechowywanie towaru może świadczyć o działalności pozornej
Na podstawie przeprowadzonej kontroli w polskiej spółce specjalizującej się w obrocie cynkiem, organ podatkowy uznał, że przedsiębiorstwo świadomie uczestniczyło w karuzeli VAT, odliczając 23% podatku naliczonego, a następnie dokonując wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów na terenie innego kraju członkowskiego UE. Ustalono, że prowadzona działalność jest pozorna – za tym stwierdzeniem przemawiać miało niewłaściwe przechowywanie cynku oraz brak dbałości o towar. Ostatecznie sprawa została rozstrzygnięta korzystnie dla podatnika z uwagi na niespójne ustalenia organów, bowiem organ pierwszej instancji potwierdził prawidłowość dostaw towarów, natomiast organ drugiej instancji zakwestionował faktury sprzedaży z uwagi na znamiona „pustych faktur”.
(wyrok WSA w Gliwicach z 21 sierpnia 2019 r., sygn. akt I SA/Gl 417/19)
Odkrycie przestępstwa podatkowego przez przedsiębiorcę skończyło się niekorzystnie dla firmy ze względu na niepełny obraz stanu faktycznego
Właściciel firmy NEXA Sp. z o.o., zajmującej się sprzedażą artykułów gospodarstwa domowego, sprzętów RTV oraz multimediów, zauważył nietypowe transakcje dokonywane przez jednego z kontrahentów. Przedsiębiorca odkrył, że jego działalność została wykorzystana w procesie karuzeli VAT. Poinformował zatem organy podatkowe, a także dokonał korekt deklaracji VAT. Jako przyczynę korekty deklaracji podatnik wskazał: „Stwierdzono niejasności w zakresie dokonywanych transakcji handlowych”. Działania przedsiębiorcy skłoniły skarbówkę do przeprowadzenia kontroli. Urząd skarbowy zajął rachunek bankowy oraz zabezpieczył majątek firmy. Przedłużone kontrole i zastój działalności doprowadziły do zaburzenia płynności i zwolnienia pracowników. W wyniku postępowania stwierdzono, że we wniosku o interpretację podatkową przedstawiono niepełny obraz stanu faktycznego. Pominięte zostały kwestie związane z powiązaniem spółek, do których sprzedawano towar oraz otrzymywano zapłatę.
(Wyrok WSA w Lublinie z 17 czerwca 2014 r., sygn.. akt I SAB/Lu 3/14)
Sankcje za udział w podatkowej karuzeli VAT
Udział w przestępstwie karuzelowym podlega zarówno przepisom Kodeksu Karnego Skarbowego, jak i Kodeksu Karnego. Według Kodeksu Karnego Skarbowego za oszustwa podatkowe zasadniczo grozi kara 5 lat pozbawienia wolności lub wielomilionowa grzywna. Zgodnie z art. 62 K.k.s. § 2 wystawienie w sposób nierzetelny faktury lub rachunku, a także posługiwanie się nimi, zagrożone jest karą pozbawienia wolności od roku do 5 lat lub wielomilionową grzywną. Taką samą karę wymierzono za bezpodstawny zwrot podatku (art. 76 K.k.s.).
Na mocy Kodeksu Karnego można orzec karę pozbawienia wolności do 8 lat, a w przypadku, gdy przestępstwo spowodowało szkodę przekraczającą wartość 200 000 zł – nawet 10 lat (art. 286 K.k. – osiągnięcie korzyści majątkowej przez oszustwo). Kodeks przewiduje także karę pozbawienia wolności do 8 lat za wystawianie faktur poświadczających nieprawdę lub ich używanie (art. 271 K.k.). Jeżeli wartość faktur ogółem wyniesie więcej niż 5 mln zł kara wyniesie od 3 do 15 lat pozbawienia wolności, a jeśli wartość faktur ogółem przekracza 10 mln zł sąd może wymierzyć karę do 25 lat.
Oprócz kar sąd może orzec obowiązek naprawienia szkody, czy przepadek korzyści przedsiębiorstwa wygenerowanych na skutek przestępstwa.
Jak nie dać się wplątać w karuzelę podatkową?
Każdy przedsiębiorca może zostać wplątany w przestępstwo karuzelowe, dlatego tak ważne jest, aby zwiększyć swoją ostrożność. Przede wszystkim przedsiębiorca powinien weryfikować swoich kontrahentów, aby uniknąć zarzutu braku dobrej wiary i niedochowania należytej staranności. Podstawowymi metodami weryfikacji kontrahenta jest:
- sprawdzenie jego statusu VAT na stronie Ministerstwa Finansów,
- sprawdzenie numeru VAT UE w systemie VIES
- czy sprawdzenie danych w KRS oraz CEiDG.
Aby dokładniej zweryfikować kontrahenta należy zwrócić uwagę, czy posiada on stronę internetową oraz czy posiada odpowiednie koncesje i zezwolenia. Organy podatkowe nakazują badać, czy kontrahent rzeczywiście prowadzi działalność gospodarczą poprzez weryfikację skali działalności, kapitału zakładowego, czy osób uprawnionych do reprezentacji. Ponadto należy zgromadzić wszelkie dokumenty na temat warunków transakcji handlowej (zamówienie, dokumenty transportowe, korespondencja mailowa). Zdaniem organów podatkowych należy także zainteresować się, jakie jest pochodzenie towaru (a więc sytuacja wymaga prześledzenia łańcucha dostaw) oraz czy towar jest ubezpieczony.
Potrzebujesz wsparcia w zakresie rozliczeń finansowo-księgowych? Skorzystaj z outsourcingu finansowo-księgowego Grant Thornton >>
To powinno budzić wzbudzić wątpliwości!
Przedsiębiorca powinien być czujny w przypadku, gdy kontrahent zarejestrowany krócej niż 3 miesiące dokonuje dostaw towarów na dużą skalę, posiada niski kapitał zakładowy i jednocześnie zawiera wielomilionowe kontrakty, a także nie posiada złożonych sprawozdań finansowych w KRS za poprzednie lata. Wzbudzić czujność powinien także wirtualny adres kontrahenta, jeśli okaże się, że pod tym samym adresem jest zarejestrowanych kilka lub kilkanaście firm. Warto również sprawdzić, czy cena nabywanego towaru jest zbliżona do ceny rynkowej (w przypadku odchylenia o więcej niż 20% należy się zastanowić, czy słusznie postępujemy zawierając transakcję handlową).
Prowadzenie działalności gospodarczej nie jest łatwe, bowiem na przedsiębiorcy spoczywa ogromna odpowiedzialność. W łatwy i nieumyślny sposób można wplątać się w proceder oszustwa podatkowego, a dużo trudniej jest z takiej sytuacji wyjść. Oszuści działają sprawnie i szybko oraz wykorzystują uczciwie działające firmy. Aby zminimalizować ryzyko nieświadomego uczestnictwa w karuzeli VAT należy bardzo dokładnie przyjrzeć się kontrahentowi. Pomimo wszelkiej staranności, w przypadku oskarżenia o wyłudzenie podatku VAT, przedsiębiorcy nie pozostają bezbronni. Jednak obrona uczciwego podatnika wymaga wsparcia doradców prawnych i podatkowych, bowiem niełatwo jest udowodnić, że przedsiębiorca nieświadomie brał udział w przestępstwie. Odpowiednie przedstawienie stanu faktycznego, dochowanie należytej staranności oraz posiadanie pełnej dokumentacji mogą przemawiać na korzyść przedsiębiorcy, ale wymaga to przekonywującej argumentacji, bo jak pokazuje historia gospodarcza – nawet twarde dowody mogą zostać zakwestionowane przez organy podatkowe.
